¿Terrorismo o insurgencia en el Sahel?

Autores/as

  • Alejandro Apellaniz Vélez

DOI:

https://doi.org/10.14422/cir.i26.y2023.001

Palabras clave:

terrorismo, insurgencia, Sahel, Azawad, Mali, JNIM, ISGS, Barkhane

Resumen

Desde la intervención militar francesa en Mali hace diez años la situación de seguridad en el Sahel no ha hecho más que empeorar. La expansión de los grupos armados vinculados a Al Qaeda y al Estado Islámico está suponiendo una seria amenaza para la estabilidad de una región que se sitúa a las puertas de Europa. Las políticas que la Unión Europea y los países del Sahel han adoptado contra esas amenazas parecen haberse reducido a la lucha contraterrorista, sin demasiado éxito por lo visto. Pero ¿estamos tratando con grupos terroristas? ¿No podrían definirse mejor como elementos insurgentes?, de ser así se podría afirmar que las iniciativas europeas han derivado de una desenfocada interpretación de la realidad, lo que provocaría necesariamente el fracaso en la consecución de sus objetivos. Este artículo analizará esas políticas, la realidad de esos grupos armados y señalará las diferencias entre la lucha contrainsurgente y contraterrorista, tratando de ayudar al lector a comprender el porqué de la situación actual.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Biografía del autor/a

Alejandro Apellaniz Vélez

Dr. Paz y Seguridad Internacional Instituto Universitario General Gutiérrez Mellado

Citas

Acosta Sánchez, M. A. y Valle Gálvez, A. del. (2006). La Crisis de los Cayucos. La Agencia Europea de Fronteras (FRONTEX) y el control marítimo de la inmigración clandestina. Tiempo de paz, (83), 19-30. https://www.academia.edu/4828842/LA_CRISIS_DE_LOS_CAYUCOS_LA_AGENCIA_EUROPEA_DE_FRONTERAS_FRONTEX_Y_EL_CONTROL_MAR%C3%8DTIMO_DE_LA_INMIGRACI%C3%93N_CLANDESTINA_coautoria_con_Miguel_ACOSTA_SANCHEZ

Africa Center for Strategic Studies. (2022, 26 de septiembre). Five Zones of Militant Islamist Violence in the Sahel. https://africacenter.org/spotlight/five-zones-militant-islamist-violence-sahel/

Africa Center for Strategic Studies. (2023, 6 de febrero). Fatalities from Militant Islamist Violence in Africa Surge by Nearly 50 Percent. https://africacenter.org/spotlight/fatalities-from-militant-islamist-violence-in-africa-surge-by-nearly-50-percent/

Anguita Olmedo, C. y González Gómez del Miño, P. (2019). El Sahel: dimensión transfronteriza y dinámicas geopolíticas. Geopolítica(s). Revista de estudios sobre espacio y poder, 10(2), 281-303. https://doi.org/10.5209/geop.64300

Arnal Canudo, M. (2017, 15 junio). España descubre el Sahel. esglobal. https://www.esglobal.org/espana-descubre-sahel/

Baché, D. (2022, 3 de agosto). La mort d’al-Zawahiri ne déstabilisera pas significativement l’action d’Aqmi. RFI Afrique. https://www.rfi.fr/fr/podcasts/invit%C3%A9-afrique/20220803-la-mort-d-al-zawahiri-ne-d%C3%A9stabilisera-pas-significativement-l-action-d-aqmi

Casa África. (2009). Plan África 2009-2012. https://www.casafrica.es/sites/default/files/old_cms/casafrica/Inicio/PlanAfrica2009-2012.pdf

Comisión Europea. (2020). Reglamento de Ejecución 2020/288 de la Comisión. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52020XC0302%2804%29&qid=1676143927835

Consejo de Europa. (2023, 8 de febrero). 10.1 Council of Europe Committee on Counter-Terrorism (CDCT). https://search.coe.int/cm/pages/result_details.aspx?ObjectId=0900001680a9ad67

Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas. (2008). Resolución 1822 del Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas. https://www.un.org/securitycouncil/content/amadou-koufa

Consejo de Seguridad de Naciones Unidas. (2014, 25 de junio). Resolución 2164. https://www.refworld.org.es/docid/53b3d6a14.html

De Castelli, L. (2014). Mali: From Sanctuary to Islamic State. The RUSI Journal, 159(3), 62- 68. https://doi.org/10.1080/03071847.2014.928016

Departamento de Seguridad Nacional (DSN) (2019). La Fuerza Conjunta del G5 Sahel. https://www.dsn.gob.es/es/actualidad/sala-prensa/fuerza-conjunta-del-g5-sahel

France 24 (2022, 16 de mayo). En signe de protestation, le Mali se retire du G5 Sahel et de sa force militaire antijihadiste. https://www.france24.com/fr/afrique/20220515-en-signe-de-protestation-le-mali-se-retire-du-g5-sahel-et-de-sa-force-militaire-antijihadiste

FranceInfo. (2013, 11 de enero). Le Mali demande une aide militaire à la France. https://www.francetvinfo.fr/monde/afrique/mali/mali-bamako-demande-l-aide-militaire-de-la-france_201435.html

FranceInfo. (2022, 17 de febrero). Mali: de Serval à Barkhane, on vous résume neuf ans d´engagement militaire français au Sahel en 12 dates-cés. https://www.francetvinfo.fr/monde/afrique/mali/guerre-au-mali/mali-serval-barkhane-on-vous-resume-neuf-ans-d-engagement-militaire-francais-au-sahel-en-dix-dates-cles_4966341.html

Instituto Español de Estudios Estratégicos. (2019). Cuadernos de Estrategia 202. El Sahel y G5: desafíos y oportunidades. Ministerio de Defensa. https://www.ieee.es/Galerias/fichero/cuadernos/CE_202_El_sahel_y_g5_desafios_y_oportunidades.pdf

International Crisis Group. (2013, 11 de abril). Mali: Security, Dialogue and Meaningful Reform (Africa Report N.º 201). https://icg-prod.s3.amazonaws.com/mali-security-dialogue-and-meaningful-reform.pdf

International Crisis Group. (2017, 12 de octubre). The Social Roots of Jihadists Violence in Burkina Faso’s North. https://www.crisisgroup.org/africa/west-africa/burkina-faso/254-social-roots-jihadist-violence-burkina-fasos-north

International Crisis Group. (2020, 3 de junio). Sidelining the Islamic State in Niger’s Tillabery. https://www.crisisgroup.org/africa/sahel/niger/289-sidelining-islamic-state-nigers-tillabery

International Crisis Group. (2022, 14 de septiembre). An Initial Assessment of Burkina Faso’s Transitional Leadership. https://www.crisisgroup.org/africa/sahel/burkina-faso/initial-assessment-burkina-fasos-transitional-leadership

INTERPOL. (2020). Integration for Impact: INTERPOL and the G5 Sahel Joint Task Force- Police Component. https://www.interpol.int/es/Delitos/Terrorismo/Proyectos-de-lucha-contra-el-terrorismo/G5-Sahel

JeuneAfrique. (2022, 16 de mayo). Le Mali se retire du G5 Sahel. https://www.jeuneafrique.com/1346607/politique/le-mali-se-retire-du-g5-sahel/

Joint Chiefs of Staff. (2021). Joint Publication 3-24. Counterinsurgency. https://www.jcs.mil/Portals/36/Documents/Doctrine/pubs/jp3_24.pdf

Joscelyn, T. (2017, 13 de marzo). Analysis: Al Qaeda groups reorganize in West Africa. Long war Journal. https://www.longwarjournal.org/archives/2017/03/analysis-al-qaeda-groups-reorganize-in-west-africa.php

La Moncloa. Página Oficial de Presidencia de Gobierno. (2006, 19 de mayo). Plan África 2006- 2008. https://www.lamoncloa.gob.es/Paginas/archivo/190506-Africa.aspx

Le Roux, P. (2019, 22 de febrero). Confronting Central Mali´s Extremist Threat. Africa Center for Strategic Studies. https://africacenter.org/spotlight/confronting-central-malis-extremist-threat/

León Cobo, B. (2021, 18 de marzo). Consecuencias del golpe de Estado en Mali para la cuestión Tuareg y la aplicación de los Acuerdos de Argel. Instituto Español de Estudios Estratégicos. https://www.ieee.es/Galerias/fichero/docs_opinion/2021/DIEEEO34_2021_BEALEO_Mali.pdf

Losada Fernández, A. (2018, 02 de agosto). El Sahel: un enfoque geoestratégico. Real Instituto Elcano. https://www.realinstitutoelcano.org/analisis/el-sahel-un-enfoque-geoestrategico/

Losada Fernández, A. (2018, diciembre). Los tres pilares de la acción de la UE en el Sahel. Revista Española de Defensa. https://www.defensa.gob.es/Galerias/gabinete/red/2018/red-356-sahel.pdf

Mednick, S. (2022, 25 de mayo). Talking to jihadists: How three community leaders took a bold step in Burkina Faso. The New Humanitarian. https://www.thenewhumanitarian.org/news-feature/2022/05/25/inside-the-local-jihadist-dialogues-stemming-conflict-in-Burkina-Faso

Mémier, M. (2017, enero). AQMI et Al-Mourabitoun. Le djihad sahélien réunifié? Institut français des relations internationales. https://www.ifri.org/sites/default/files/atoms/files/aqmi_et_al-mourabitoun_-_le_djihad_sahelien_reunifie__0.pdf

Naciones Unidas. (2018). El Marco Jurídico Universal contra el Terrorismo. Oficina de las Naciones Unidas contra la Droga y el Delito. https://www.unodc.org/documents/terrorism/Publications/Module%202/Module_2_Spanish.pdf

Naciones Unidas. (2021, 2 de julio). Asamblea General. Resolución 75/291. The United Nations Global Counter-Terrorism Strategy: seventh review. https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/A_RES_75_291_E.pdf

Nsaibia, H. y Marco, A. (2023, 13 de enero) Actor profile: The Islamic State Sahel Province. Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED). https://acleddata.com/2023/01/13/actor-profile-the-islamic-state-sahel-province/

Orehek, E. y Vazeou, A. (2014). Understanding the Terrorist Threat: Policy Implications of a Motivational Account of Terrorism. Policy Insights from the Behavioral and Brain Sciences, 1(1), 248-255. https://doi.org/10.1177/2372732214549747

Parlamento Europeo. (2021). European Parliamentary Research Service. New EU strategic priorities for the Sahel. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2021/696161/EPRS_BRI(2021)696161_EN.pdf

Peace Research Institute Oslo (PRIO) (2011). Counterinsurgency and Counterterrorism. https://www.prio.org/events/8009

Porter, G. D. (2019, marzo) AQIM Pleads for Relevance in Algeria. Combating Terrorism Center. https://ctc.usma.edu/aqim-pleads-relevance-algeria/

Reinares, F. (2012, 17 de julio). Un condominio yihadista en el norte de Mali: ¿cómo ha surgido?, ¿se consolidará? Real Instituto Elcano. https://www.realinstitutoelcano.org/analisis/un-condominio-yihadista-en-el-norte-de-mali-como-ha-surgido-se-consolidara/

Terrorism Research. (S. F.). Differences between Terrorism and Insurgency. Consultado en febrero de 2023. https://www.terrorism-research.com/insurgency/

The White House. (2018). National Strategy for Counterterrorism of the United States of America. https://www.dni.gov/files/NCTC/documents/news_documents/NSCT.pdf

The White House. (2021, 15 de junio). Fact Sheet: National Strategy for Countering Domestic Terrorism. https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2021/06/15/fact-sheet-national-strategy-for-countering-domestic-terrorism/

Unión Europea, Servicio de Acción Exterior. (21 de junio de 2016). Strategy for Security and Development in the Sahel. https://eeas.europa.eu/archives/docs/africa/docs/sahel_strategy_en.pdf

Unión Europea. (S. F.). Página Oficial de la misión EUCAP Sahel Mali. https://www.eeas.europa.eu/eucap-sahel-mali_en?s=331

Unión Europea. (S. F.). Página Oficial de la misión EUCAP Sahel Níger. https://www.eucap-sahel.eu/

VOA Afrique. (2023, 25 de enero). Sabre, des forces spéciales françaises depuis 14 ans au Sahel. https://www.voaafrique.com/a/sabre-des-forces-sp%C3%A9ciales-fran%C3%A7aises-depuis-14-ans-au-sahel/6933601.html

Descargas

Publicado

2023-04-26

Cómo citar

Apellaniz Vélez, A. (2023). ¿Terrorismo o insurgencia en el Sahel?. Comillas Journal of International Relations, (26), 1–17. https://doi.org/10.14422/cir.i26.y2023.001