Dos tratados de Francisco Javier Clavigero que se consideraban perdidos: la «Física general» y la «Metafísica»
DOI:
https://doi.org/10.14422/pen.v81.i313.y2025.006Palabras clave:
Francisco Javier Clavigero, Ilustración, escolasticismo aristotélico, modernidad, autoríaResumen
Este artículo se centra en un manuscrito anónimo en latín del siglo XVIII (ms. 148), encontrado en Guadalajara, México, que contiene tres tratados distintos, uno de los cuales es la Física particular, que se sabe que fue escrita por el famoso jesuita novohispano Francisco Javier Clavigero (1731-1787). El objetivo es mostrar que él es también seguramente el autor de los otros dos tratados. Para demostrarlo, se abordan las siguientes cuestiones: ¿Qué tipo de tratados son los que contiene el manuscrito? ¿Cuál es la postura filosófica general del autor? ¿Son los tres tratados parte de un solo proyecto filosófico? ¿Qué correspondencias se pueden establecer entre el manuscrito y lo que se sabe sobre Clavigero y su curso filosófico general, antes considerado perdido?
Descargas
Referencias
Aguilar, J. (1701). Cursus philosophicus. Sevilla: Juan Francisco de Blas.
Aguilar, J. (1955). Aposento del padre Clavixero, (s.f.) México, Archivo General de la Nación, Archivo Histórico de Hacienda (1ª serie), volumen 1955, expediente único, ff. 254r-285r.
Arriaga, R. de (1632). Cursus philosophicus. Amberes: Balthasar Moretus.
Beristáin de Souza, M. (1883). Biblioteca Hispanoamericana Septentrional, o catálogo y noticias de los literatos..., Tomo 1. Amecameca: Ediciones del Colegio Católico.
Calino, C. (1762). Compendio de la vida, muerte, y milagros de San Juan Nepomuceno, escrito en lengua italiana por el P. Cesare Calino, de la Compañía de Jesús y traducido a la castellana por el P. Xavier Mariano Clavigero, de la misma Compañía. México: Imprenta del Real y más Antiguo Colegio de S. Ildefonso.
Clavigero, F. X. (s.f.). Panegírico a San Ignacio, ms. A2068. Bolonia, Italia: Biblioteca Comunale dell’Archiginnasio de Bologna.
Clavigero, F. X. (s.f.). Arte de la Lengua Mexicana, bùsta XII, fascicolo 10. Bolonia, Italia: Colección Mezzofanti de la Biblioteca Comunale dell’Archiginnasio de Bologna.
Clavigero, F. X. (s.f.). Carta sobre el juicio que formará la posteridad…, ms. 187. Módena: Fondo Sorbelli de la Biblioteca Estense Universitaria.
Clavigero, F. X. (s.f.). Breve descripción de la provincia de México…, ms. 189. Módena: Fondo Sorbelli de la Biblioteca Estense Universitaria.
Clavigero, F. X. (s.f.). Il Pater Noster… in più di 30 lingue dell’America meridionale, bùsta VII, fascicolo 1. Bolonia, Italia: Colección Mezzofanti de la Biblioteca Comunale dell’Archiginnasio de Bologna.
Clavigero, F. X. (s.f.). Discorso tenuto dal padre Clavigero, ms. 193. Módena, Italia: Fondo Sorbelli de la Biblioteca Estense Universitaria.
Clavigero, F. X. (s.f.). Frutos en que comercia o puede comerciar la Nueva España, ms. 192. Módena, Italia: Fondo Sorbelli de la Biblioteca Estense Universitaria.
Clavigero, F. X. (1761). Memorias edificantes del Br. Manuel Joseph Clavigero, sacerdote del obispado de Puebla, recogidas por su hermano el P. Mariano Xavier Clavigero, de la Compañía de Jesús. México: Imprenta de Zúñiga y Ontiveros.
Cuadriello, J. (2011). «El padre Clavijero y la lengua de san Juan Nepomuceno», Anales del Instituto de Investigaciones Estéticas, 33.99, pp. 137-179.
Instituto del Patrimonio Cultural de España (s.f.). Filigranas Hispánicas. https://www.cultura.gob.es/filigranas/buscador_init
León-Portilla, M. (2012). «Francisco Xavier Clavigero». En: R. Camelo y P. Escandón (eds.). Historiografía mexicana. Volumen II. La creación de una imagen propia. La tradición española. Tomo 1: Historiografía civil (pp. 605-642). México: UNAM.
Maneiro, J. L. (1792). De vitis aliquot Mexicanorum aliorumque qui sive virtutis, sive litteris Mexici inprimis floruerunt. Pars tertia. Bolonia: ex typographia Laelii a Vulpe.
Mayr, A. (1755). Philosophia peripatetica antiquorum principiis et recentiorum experimentis. Venecia: apud Nicolaum Pezzana.
Navarro, B. (1995). Francisco Xavier Clavijero, Introductor de la filosofía moderna en Valladolid de Michoacán, hoy Morelia. Traducción del latín al castellano de la Física particular. Morelia: Universidad Michoacana de San Nicolás de Hidalgo.
Navarro, B. (1948). La introducción a la filosofía moderna en México. México: El Colegio de México.
Oviedo, F. (1663). Cursus philosophicus tomus primus. Lyon: sumptibus Philippi Borde.
Oviedo, F. Philosophia peripatetica, pars tertia: Physica generalis (s.f.). Ms. 148, Acervo Histórico de la Biblioteca Pública del Estado de Jalisco, Colección de Manuscritos, Guadalajara, Jalisco.
Oviedo, F. Physica particularis, authore Francisco Xaverio Clavigero (s.f.) Ms. 209, Acervo Histórico de la Biblioteca Pública del Estado de Jalisco, Colección de Manuscritos, Guadalajara, Jalisco.
Oviedo, F. Physica particularis (s.f.) Ms. 225, Acervo Histórico de la Biblioteca Pública del Estado de Jalisco, Colección de Manuscritos, Guadalajara, Jalisco.
Poncela González, A. (2015). «Francisco Suárez». En: La Escuela de Salamanca, Filosofía y Humanismo frente al mundo moderno (pp. 269-341). Madrid: Editorial Verbum.
Reynoso, A. (2018). Francisco Xavier Clavigero. El aliento del espíritu. México: Fondo de Cultura Económica / Artes de México / Universidad Iberoamericana.
Rhodes, G. (1671). Philosophia peripatetica ad veram Aristotelis mentem. Lyon: sumptibus Joannis Antonii Huguetan et Guillielmi Barbier.
Romero Flores, J. (1945). «Documentos para la biografía del historiador Clavijero». En: Anales del Instituto Nacional de Antropología e Historia, vol. I (pp. 307-335). México: Secretaría de Educación Pública.
Ronan, Ch. E. (1977). Francisco Javier Clavigero, S. J. (1731-1787), Figure of the Mexican Enlightenment: His Life and Works. Roma: Institutum Historicum Societatis Iesu.
Rubio, A. (1606). Commentarii in octo libros Aristotelis de Physico auditu. Valencia: apud Joannem Chrisostomum Garriz.
Sommervogel, C. (1960). Bibliothèque de la Compagnie de Jésus, Nouvelle Édition, Tome deuxième. Bruselas / París: Bibliothèque S. J. Collège Philosophique et Théologique.
Soto, D. de (1582). Quaestiones super octo libros Physicorum Aristotelis. Salamanca: Ex officina Ildefonsi a Terranova et Neyla.
Toledo, F. (1573). Commentaria una cum Quaestionibus in octo libros Aristotelis de Physica auscultatione. Item in libros Aristotelis de Generatione et corruptione. Venecia: apud Iuntas.
Ulloa Cárdenas, C. (1997). Edición y traducción de la Physica Particularis «Física Particular» de Francisco Javier Clavigero (1731-1787), tesis doctoral inédita. Madrid: Universidad Complutense de Madrid.
Ulloa Cárdenas, C. (2015). «Obra filosófica de Francisco Xavier Clavigero». En: A. Alfaro, I. Escamilla, A. Carolina Ibarra y A. Reynoso (eds.). Francisco Xavier Clavigero, un humanista entre dos mundos (pp. 263-273). México: Fondo de Cultura Económica / Universidad Iberoamericana / UNAM / ITESO, México.
Descargas
Publicado
Número
Sección
Licencia
Derechos de autor 2025 Pensamiento. Revista de Investigación e Información Filosófica
El Servicio de Publicaciones de la Universidad Pontificia Comillas (la editorial) conserva los derechos patrimoniales (copyright) de las obras publicadas en Revista Pensamiento.Está permitida la reutilización del contenido bajo una Licencia Creative Commons Atribución-NoComercial-SinDerivadas 4.0 Unported.
